امروزه انواع ارزهای دیجیتال در اختیار مردم قرار گرفته و عده زیادی به تولید و تجارت این نوع ارزها اشتغال دارند. با توجه به ویژگی های این دارایی ها، احتمال سرقت، کلاهبرداری و هک در مورد آنها بسیار بالاست. به خصوص اگر با ناآگاهی وارد عمل شده و اصول و قواعد کار با این نوع دارایی را آموزش ندیده باشیم. بنابراین ضمن آشنایی کامل با این نوع تجارت، باید راهکارهای محافظت از دارایی های مربوط به ارز دیجیتال را پیاده سازی کنیم. در این مقاله ضمن بررسی چیستی ارز دیجیتال، انواع جرایم ارز دیجیتال بررسی شده و آموزش هایی در این زمینه ارائه می گردد.

ارز دیجیتال چیست؟

چند سالی است که موضوع ارز دیجیتال بر سر زبان ها افتاده و افراد زیادی به خرید و فروش این گونه ارزها می پردازند. ارز دیجیتال نوعی دارایی یا پول مجازی است که از طریق اینترنت قابل عرضه است. تفاوت ارز دیجیتال با پول این است که ارز دیجیتال بر خلاف پول، قابل لمس نبوده و صورت فیزیکی ندارد اما می توان از طریق عملیات مشخصی آن را به پول و دارایی ملموس تبدیل کرد.

ارز مجازی، رمز ارز و ارز دیجیتال بانک مرکزی انواع ارز دیجیتال هستند. ارز مجازی ارزهایی هستند که توسط سازنده آن کنترل و مدیریت می شوند و معمولا توسط اعضای یک جامعه مجازی مانند بازیکنان یک گیم، مورد استفاده و تبادل قرار می گیرند. رمز ارز با الگوریتم های ویژه رمزنگاری شده و از امنیت بالاتری برخوردار است. رمز ارزها طی عملیات پیچیده کامپیوتری به نام mining تولید می شوند. ارز دیجیتال بانک مرکزی مشابه رمز ارز است با این تفاوت که توسط بانک مرکزی تولید و مدیریت می شود.

جرایم ارز دیجیتال

قوانین مربوط به استخراج یا mining ارزهای رمزنگاری شده یا cryptocurrencies

وجود ابهام در ساختار و عملکرد رمز ارزها باعث نگرانی برخی دولت ها از جمله ایران شد. نگرانی اصلی دولت ایران تامین مالی تروریسم از طریق رمز ارزها و پولشویی بوده که باعث اعلام ممنوعیت خرید، فروش، مالکیت و تبلیغ این ارزها توسط بانک ها، صرافی ها و سایر موسسات مالی و پولی شد.

اما به تدریج با افزایش استقبال در سراسر جهان و تحریم های مالی و پولی ایران، ممنوعیت ها کاهش یافته و در نهایت با اعمال قوانینی در بهمن 1397، خرید، فروش، تبادل و توسعه کیف پول برای اشخاص حقیقی و حقوقی آزاد شد. اما همچنان ممنوعیت پرداخت با رمز ارز ادامه داشته و تولید و mining برای همه افراد آزاد نیست (به علت مصرف بالای برق در هنگام تولید). تنها کسانی که مجوز مربوط را از وزارت صنعت، معدن و تجارت دریافت کرده اند، اجازه تولید ارز دیجیتال دارند. بنابراین اگر کسی بدون این مجوز اقدام به تولید رمز ارز نماید مجرم خواهد بود.

آیا ارز دیجیتال قمار است؟

برخی از مخالفان، تجارت ارز دیجیتال را نوعی قمار می دانند. یکی از اعضای بانک مرکزی اروپا با این اعتقاد بیان می دارد: ارز دیجیتال برای جوامع بی فایده بوده و باید به شدت کنترل شود. اما به مرور زمان و بررسی عملکرد بازار رمز ارزها، کارشناسان معتقدند تجارت رمز ارز اگرچه شباهت زیادی با قمار دارد اما در واقع نوعی سرمایه گذاری است که از قواعد خاصی پیروی می کند. اگر قواعد اصولی این تجارت رعایت نشود، آن را به فعالیتی سوداگرانه بر اساس شانس و مشابه قمار تبدیل می کند.

آیا ارز دیجیتال قمار است؟

انواع جرایم ارز دیجیتال

اکثر جرایم ارز دیجیتال به دلیل راحتی تبادل بدون نیاز به احراز هویت اتفاق می افتد. اگر چه بسیاری از صرافی های معتبر بدون احراز هویت کامل، اجازه تبادل نمی دهند اما همچنان صرافی های زیادی وجود دارند که این عمل را انجام نمی دهند. بنابراین مجرم می تواند فقط با داشتن آدرس کیف پول فرد دیگر، ارز دیجیتال را بارها و بارها جابجا کرده و اثر خود را پاک کند. رمز ارز در چند ثانیه در میان کشورهای مختلف قابل جابجایی و انتقال است و از این رو رد گیری آن بسیار مشکل است. در برخی کشورها قوانین مشخصی برای محدودیت و کنترل تجارت ارز دیجیتال وجود نداشته و این موضوع کار را برای جرایم ارز دیجیتال آسان می کند.

پولشویی از طریق ارز دیجیتال، سرقت ارز دیجیتال، کلاهبرداری به واسطه ارز دیجیتال، هک کیف پول، قاچاق دستگاه ماینر و ماینینگ بدون مجوز از جمله انواع جرایم ارز دیجیتال هستند.

پولشویی از طریق رمز ارز چیست و چگونه انجام می شود؟

مجرمانی که پول و درآمدی را از راه های غیرقانونی مانند قاچاق به دست می آورند، باید آنها را با روش هایی به وجوه قانونی یا دارایی تبدیل کنند. این فرآیند در اصطلاح پولشویی (Money Laundering) گفته می شود. رمز ارز با توجه به ویژگی هایی که در انتقال سریع، بی واسطه و بدون نظارت دارد، مدرن ترین و بهترین ابزار برای پولشویی است.

پولشویی از طریق ارز دیجیتال چگونه انجام می شود؟ به زبان ساده باید گفت مجرم با اسامی مستعار و بدون احراز هویت از طریق رمز ارز یا رمز مجازی، پول را جابجا می کند. البته این امر از طریق صرافی های قانونی که از قواعد احراز هویت پیروی کرده و پروتکل های امنیتی ضد پولشویی را رعایت می کنند، امکان پذیر نیست. قمار و سایت های بازی، کارت های اعتباری که موجودی آنها به صورت رمز ارز است، صرافی های غیر قانونی، دستگاه های خودپرداز رمز ارز و شبکه های همتا به همتا از بسترهای محبوب برای مجرمان پولشویی از طریق ارز دیجیتال است.

آیا ارز دیجیتال قابل توقیف است؟

در رابطه با جرایم ارز دیجیتال این سوال مطرح می شود که آیا ارز دیجیتال قابل توقیف است؟ توقیف ارز دیجیتال با روش های پیشرفته و طی مراحل خاصی امکان پذیر است. پلیس باید بتواند به wallet فرد مورد نظر دسترسی کامل پیدا کرده و سپس آن را فریز نماید. اگر کیف پول رمز نگاری شده باشد، انجام این مراحل دشوارتر خواهد بود و جز با همکاری مظنون تقریبا امکان پذیر نیست. البته امکان مصادره بیت کوین و سایر رمز ارزهایی که در بستر بلاکچین هستند امکان پذیر نبوده و پلیس تنها می تواند با ایجاد محدودیت بر دسترسی، تبادلات را کنترل نماید.

شیوه های سرقت ارز دیجیتال

سرقت ارز دیجیتالی به معنی ربودن ارزهای فرد است. ارزهای دیجیتال اگرچه پول مجازی هستند اما به عنوان یک دارایی شناخته شده و ربودن آنها جرم است. سرقت از wallet، سرقت از طریق صرافی، سرقت از طریق شبکه های مجازی، سرقت از طریق بدافزارها و لینک های مخرب و سرقت از طریق حمله فیشینگ از جمله شیوه های سرقت ارز دیجیتال هستند.

اگرچه قوانین مشخصی برای جرایم ارز دیجیتال وجود ندارد اما با توجه به سایر قوانین از جمله قانون جرایم رایانه ای می توان مجازات هر کدام از این سرقت ها را تعیین کرد. به عنوان مثال طبق ماده 12 قانون جرایم رایانه ای، مجازات سرقت، علاوه بر رد مال، حبس از 90 روز تا 1 سال یا جریمه نقدی از 2 میلیون تا 8 میلیون تومان و یا هر دو مجازات خواهد بود.

جرایم سایبری مرتبط با ارزهای دیجیتال

جرایم سایبری یعنی جرایمی که در بستر اینترنت و فضای مجازی رخ می دهند. منظور از جرایم سایبری مرتبط با ارزهای دیجیتال، جرایمی هستند که مال موضوع جرم، ارز دیجیتال است. فیشینگ یکی از جرایم سایبری مرتبط با ارزهای دیجیتال است که در آن مالباخته با اختیار خود اطلاعات حساب و کیف پول خود را در اختیار هکر و مجرم قرار می دهد. مجرم از طریق پیام ها، تماس های فریبنده یا ارسال لینک های مخرب، طوری وانمود می کند که قرار است سودی نصیب مالباخته کند. در حالی که بعد از دریافت اطلاعات کیف پول وی، اقدام به سرقت می کند.

سیگنال فروشی از دیگر انواع این جرایم است. سیگنال در واقع ابزاری جهت تحلیل بازار است که به سرمایه گذار در سوددهی بیشتر کمک می کند. اما ابزارهای تقلبی با عنوان سیگنال، برای کلاهبرداران و سارقان ارز دیجیتال مفید است.

توکن فروشی نوعی دیگری از جرایم ارز دیجیتال در فضای سایبری است. توکن در واقع نوعی رمز ارز است شبکه بلاکچین مستقل نداشته و روی شبکه های دیگر جابجا می شود.

جرایم سایبری مرتبط با ارزهای دیجیتال

راهکارهای محافظت از دارایی های مربوط به ارز دیجیتال

در ارتباط با جرایم ارز دیجیتال پیشگیری بسیار موثرتر، مفیدتر و ضروری تر از درمان است. چون بازیابی ارزهای به سرقت رفته در برخی مواقع کاملا ناممکن است. کسانی که با کیف پول الکترونیکی آشنا هستند می دانند این کیف ها دارای دو نوع کلید عمومی و خصوصی هستند. سارق در صورت دسترسی به کلید خصوصی می تواند مالک آن کیف پول شود. بنابراین حفظ اطلاعات اولیه کیف پول اولین و مهم ترین کاری است که باید برای محافظت از دارایی های ارز دیجیتال انجام داد. تغییر دوره ای رمز، تعریف رمز دو مرحله ای یا احراز هویت دو مرحله ای، می تواند به امنیت کیف پول تا حد زیادی کمک کند. در انتخاب کیف پول احتیاط زیادی به خرج داده و ایمن ترین نوع آن را انتخاب کنید. برای اینکه در دام کلاهبردارها نیفتاده و کیف پول جعلی انتخاب نکنید، دانلود از منابع رسمی و معتبر ضرورت دارد.

راهکارهای محافظت از دارایی های مربوط به ارز دیجیتال

یکی از انواع کلاه برداری ارز دیجیتال، فیشینگ است. برای پیشگیری از این موضوع، مراقب فریب کلاهبرداران با عناوینی همچون سود کلان یا جایزه باشید، روی لینک های نامعتبر کلیک نکنید و اطلاعات هویتی و مشخصات کیف پول خود را به هیچ عنوان در اختیار دیگران قرار ندهید. بدافزارها یا ویروس ها نیز می توانند ابزاری برای مجرمان این حوزه باشند. پس حتما سیستم و موبایل خود را به طور مستمر کنترل و پاکسازی کرده و از شبکه های اینترنتی امن استفاده کنید.

بعد از وقوع سرقت یا کلاهبرداری ارز دیجیتال چیکار کنیم؟

به محض اطلاع از جرایم ارز دیجیتال، باید با پلیس فتا تماس گرفته و جریان را توضیح دهید. سپس با مراجعه به نزدیک ترین دفاتر خدمات الکترونیک، دادخواست خود را با ذکر دلایل و مستندات ارائه نمایید. در این زمینه مشاوره با وکیل بسیار موثر خواهد بود. پرینت انتقال ارز دیجیتال در کیف پول و تراکنش بانکی مرتبط، مهم ترین مدارکی است که باید همراه دادخواست ارائه کرد.

با تغییر اطلاعات حساب کاربری خود می توانید از ادامه سرقت جلوگیری نمایید البته اگر همچنان به کیف پول خود دسترسی دارید. با پشتیبانی کیف پول خود و همچنین صرافی که با آن کار می کنید، تماس بگیرید. اگر ارز شما از صرافی سرقت شده و یا به یک صرافی منتقل شده باشد، بازیابی آن راحت تر خواهد بود. از طریق برنامه های خاصی می توانید پول خود را ردیابی کرده و سرنخی از سارق به دست آورید. این سر نخ ها را در اختیار پلیس و صرافی قرار دهید. برای ارزهای باقیمانده در کیف پول، کلید خصوصی جدیدی ایجاد کرده و بلافاصله آنها را به کیف پول جدید منتقل کنید.

تمام این روش ها مستلزم این است که قبل از آغاز تجارت در فضای ارز دیجیتال، آموزش های لازم را برای کار و حفاظت از دارایی دیده باشید و به امور مختلف آن مسلط باشید. ورود بدون دانش و آگاهی کافی در این حوزه، جز زیان حاصلی نخواهد داشت.

مرجع صالح برای رسیدگی به جرایم ارز دیجیتال

اگرچه قوانین کاملی در زمینه مبارزه با جرایم ارز دیجیتال وجود ندارد اما در ایران می توان در مقابل چنین موضوعاتی به پلیس فتا و دادگاه شکایت کرد. پلیس فتا برای پیگیری این موضوع تخصص و تبحر بیشتری دارد. اگرچه در برخی جرایم ارز دیجیتال، پلیس در عمل نمی تواند کاری انجام دهد.

نحوه شکایت از کلاهبرداری ارز دیجیتال به این صورت است که به دفتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه شده و دادخواست تنظیم شود. مرجع صالح برای رسیدگی به جرایم ارز دیجیتال، دادگاه محل ارتکاب جرم است.

مرجع صالح برای رسیدگی به جرایم ارز دیجیتال

طبق نظریه مشورتی شماره 1623/1400/7 درباره کلاهبرداری های رایانه ای که موضوع جرم ارز دیجیتال است، محکومیت مجرم بازگرداندن آنچه از کیف پول الکترونیکی برداشت شده، خواهد بود. اگر این مال توسط مجرم خرج شده و در دسترس نیست، باید قیمت از طریق تراضی طرفین تعیین شده و به مالباخته مسترد گردد.

کلام آخر

اگر کلاهبرداری، سرقت یا سایر جرایم ارز دیجیتال از طریق افراد ناشناس انجام گرفته باشد و یا دارایی ها به مکانی غیر قابل دسترس منتقل شده باشد، توقیف اموال و برگشت پول امکان پذیر نخواهد بود. اگر چه عنوان می شود ارزهای دیجیتال در بستر بلاکچین قابل هک و سرقت نیستند، اما این اتفاق بارها افتاده است. بنابراین باید راهکارهای محافظتی با دقت رعایت شده و در فضای تجارت ارزهای دیجیتال کاملا هوشیار و تعلیم دیده باشیم. در هر صورت بهتر است در مواجه با جرایم ارز دیجیتال به پلیس فتا مراجعه نموده و پرونده قضایی جهت پیگیری حقوقی یا کیفری تشکیل شود.

انواع جرایم ارز دیجیتال و نحوه شکایت از کلاهبرداری ارز دیجیتال