برای برقراری و استمرار ارتباطات در جامعه، انسان ها ناچار به مبادله و امانت اموال هستند. خیانت در امانت یکی از جرایم علیه اموال است که امنیت جامعه و روابط انسانی را به خطر می اندازد. قانون مجازات اسلامی این جرم را در حالت های مختلف جرم انگاری نموده و مجازات هایی برای آن در نظر گرفته است. در ادامه تعریف جرم، شرایط تحقق، نحوه شکایت و رسیدگی قضایی به آن بررسی خواهد شد.

مشاوره تلفنی

خیانت در امانت چیست (تعریف خیانت در امانت)

خیانت در لغت به معنای عهد شکنی و نقض پیمان به صورت پنهانی است. خیانت در امانت به این معناست که فرد به مال امانی که در اختیار داشته از طرقی همچون استعمال، تصاحب، تلف یا گم کردن آسیب وارد کند. به عنوان مثال اگر چکی بابت ضمانت اجرا به دیگری داده شود و فرد امانت گیرنده (امین)، علی رغم تحویل کار مورد نظر، برای وصول چک اقدام کند، مرتکب خیانت در مال امانی شده است. این جرم حالت ها و مصادیق زیادی دارد.

شرایط تحقق جرم خیانت در امانت

فصل 24 از کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی به موضوع خیانت در امانت اختصاص دارد. طبق ماده 673 (ماده 176 کتاب پنجم تعزیرات ) سوء استفاده از «سفید مهر یا سفید امضا» نوعی خیانت در امانت است. در ماده 674 قانون مجازات اسلامی (اصلاحی 1399) حالت های کلی جرم تشریح شده است.

طبق این ماده شرایط تحقق خیانت در امانت در قانون جدید شامل چند نکته مهم است. اول اینکه مال موضوع جرم می تواند منقول، غیر منقول یا نوشته هایی همچون چک، سفته، قبض و امثال آن باشد (عنصر مادی جرم). برخی معتقدند نوشته جات و اسناد هم جزو عناصر مادی این جرم محسوب می شوند. به طور کلی اعتقاد بر آن است که این جرم در مورد هر آنچه در عرف مالیت داشته باشد، قابل تحقق است.

دوم اینکه مال تحت عنوان امانت، اجاره، رهن، وکالت و هر عمل با اجرت یا بدون اجرت به دیگری داده شده است. سوم اینکه قرار بر استرداد مال باشد. به عبارت دیگر رابطه امانی به هر روش اعم از قراردادی، قانونی یا عرفی محرز شود.

چهارم اینکه مرتکب این اموال را به ضرر مالک یا متصرف استعمال، تصاحب (تصاحب من غیر حق)، مفقود یا تلف را کرده باشد (افعال چهارگانه عنصر مادی جرم). بنابراین صرف عدم استرداد مال در تاریخ مورد توافق جرم محسوب نمی شود و باید یکی از اعمال چهارگانه مذکور (رفتار خیانت آمیز) انجام شده باشد.

به علاوه مانند سایر جرایم، تحقق رکن معنوی جرم یعنی احراز عمل عالمانه و آگاهانه مرتکب همراه با سوء قصد برای اثبات خیانت در امانت ضرورت دارد. بنابراین اگر فردی برای استیفای طلب یا مواردی از این قبیل، مال امانی را تصاحب نموده، مرتکب این جرم نشده است.

حالت های مختلف جرم خیانت در امانت (انواع خیانت در امانت)

خیانت در امانت حالت های مختلفی دارد. به عنوان مثال دو نفر در مالکیت یک خودرو شریک هستند و خودرو نزد یکی از شرکا حالت امانت دارد. اگر این شریک بدون اجازه دیگری مال را به شخص ثالث داده و شخص ثالث در اثر تصادف به مال آسیب وارد کند در این صورت شریک مرتکب خیانت در امانت شده است (خیانت در مال مشاع)

خیانت با وصول چک ضمانت

خیانت با وصول چک ضمانت

اجرا گذاشتن چک ضمانت یا چک حسن انجام کار، زمانی که کار مورد نظر انجام شده است، یکی از حالت های پرتکرار این جرم است. از دیگر حالت های مرسوم امانت دادن پول یا سایر اموال برای مدت معین و بهره برداری شخصی از حساب تنخواه است.

یکی دیگر از انواع خیانت در امانت در مورد اموال مجهول الوارث رخ می دهد. طبق قانون وجه نقد و اموال منقول مجهول الوارث ده سال بعد از فوت مالک باید در اختیار دولت قرار گیرد. این زمان برای اموال غیر منقول 20 سال است. بنابراین کسی که بعد از پایان مدت مذکور، یکی از افعال چهارگانه (موضوع ماده 674) را بر روی این اموال انجام دهد، طبق ماده 6 و 11 قانون تصدیق انحصار وراثت، خیانت امانت کرده است.

از دیگر حالت های خیانت در امانت، اختلاس است که توسط کارمندان دولت انجام می گیرد. خیانت در مال امانی از طریق سوء استفاده از ضعف طرف مقابل (ماده 696 قانون مجازات اسلامی)، از دیگر حالت های این جرم است. به علاوه در قانون تجارت و قانون ثبت اسناد (ماده 28) نیز حالت هایی از این جرم تعریف شده است.

مجازات جرم

طبق ماده 673 مجازات جرم خیانت در امانت حبس از 6 ماه تا یک سال و شش ماه و طبق ماده 674 مجازات این جرم حبس از سه ماه تا یک سال و شش ماه خواهد بود. مجازات موضوع خیانت ماده 696، جبران خسارت مالی، حبس از سه ماه تا یکسال و جریمه نقدی از 2 میلیون تا 8 میلیون تومان است. اگر خائن ولی، وصی یا قیم شخص مالک باشد، حبس وی افزایش یافته و از یک سال و شش ماه تا سه سال و شش ماه خواهد بود.

نحوه شکایت از جرم خیانت در امانت

برای شکایت از جرم خیانت در امانت، بزه دیده (ذینفع) باید شکواییه خود را از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به دادگاه صالح تسلیم نماید. بهتر است قبل از شکایت اظهارنامه ای جهت استرداد مال برای شخص امین ارسال گردد. تنظیم شکواییه مناسب و دقیق و ارائه مدارک لازم جهت اثبات جرم، اهمیت زیادی دارد در غیر این صورت قرار منع تعقیب در دادسرا صادر می گردد.

از دیگر نکات مهم در شکایت از جرایم تعزیری، در نظر گرفتن مرور زمان است. طبق قانون اگر زمان لازم برای شکایت سپری شده باشد، امکان رسیدگی به شکایت وجود ندارد. مرور زمان در جرم خیانت در امانت حداکثر یک سال از وقوع یا اطلاع از وقوع آن است. قبل از سال 99 و کاهش مجازات تعزیری این جرم، مرور زمان 7 سال بوده است.

اثبات خیانت در امانت (نحوه اثبات خیانت در امانت)

اثبات خیانت در امانت، مانند سایر جرایم کیفری از طریق شهادت شهود، اقرار مجرم و علم قاضی امکان پذیر است. علم قاضی از طریق نتایج تحقیقات دادسرا، مدارک ارائه شده توسط شاکی و متهم، اظهارات دو طرف و تجربه قبلی حاصل می گردد. از این رو ارائه مدارک کافی جهت اثبات جرم اهمیت زیادی دارد.

مرجع صالح رسیدگی

مرجع صالح رسیدگی به خیانت در امانت دادگاه کیفری محل تحقق نتیجه مجرمانه است. یعنی اگر محل سپردن مال با محل نتیجه مجرمانه متفاوت باشد، محل سپردن مال صلاحیت رسیدگی ندارد. به عنوان مثال خودرو در شهر مشهد به مجرم امانت داده شده اما وی در تهران تصادف کرده و به خودرو آسیب وارد کرده است. در این صورت اگر عمل از مصادیق جرم خیانت در امانت باشد، باید در دادگاه تهران مورد شکایت و واخواهی قرار گیرد.

اگر محل تحقق نتیجه مجرمانه مشخص نباشد، محلی که مال باید به صاحبش بازگردانده می شد محل وقوع جرم است. بنابراین مرجع صالح رسیدگی حوزه قضایی همین محل خواهد بود.

نحوه رسیدگی به جرم خیانت در امانت به این صورت است که بعد از انجام تحقیقات اولیه و بررسی پرونده در دادسرا، در صورتی که مدارک و شواهد نشان دهنده تحقق جرم باشد، با صدور کیفرخواست به دادگاه کیفری ارجاع می گردد.

مرجع صالح رسیدگی به خیانت در امانت

مرجع صالح رسیدگی به خیانت در امانت

رد مال در خیانت در امانت

در رسیدگی به شکایت از خیانت در امانت، اگر مال موضوع جرم موجود باشد دادگاه علاوه بر رای محکومیت مجرم، حکم رد مال را نیز صادر می کند. در غیر این صورت اگر بزه دیده دادخواست ضرر و زیان نکند، دادگاه در مورد رد مال حکمی صادر نمی کند. بنابراین بهتر است بزه دیده زمانی که برای دادخواهی این جرم شکایت می کند، طی دادخواستی ضرر و زیان خود را نیز از مجرم طلب کند.

توجه داشته باشید امکان مطالبه خسارت تاخیر تادیه در این جرم امکان پذیر نیست، چون مال موضوع دعوا حالت دین ندارد.

رد مال در خیانت در امانت

رد مال در خیانت در امانت

آیا جرم خیانت در امانت قابل گذشت است؟

جرایمی قابل گذشت تلقی می شوند که نص قانون بر آن تاکید کرده باشد. بر اساس ماده 104 قانون مجازات اسلامی (مصوب 1399) جرم خیانت در امانت (جرم موضوع ماده 673 و 674) قابل گذشت تلقی می شود. به عبارت دیگر تاثیر رضایت شاکی در جرم خیانت در امانت این است که باعث توقف تعقیب و مجازات مجرم می گردد. قبل از تصویب این ماده جرم خیانت در امانت از جرایم غیرقابل گذشت بوده و پیگیری مجرم نیازمند شکایت شاکی خصوصی نبود. اما در حال حاضر بدون شکایت شاکی خصوصی قابل پیگیری قضایی نیست.

کلام آخر

یکی از راه های سودمند جهت پیشگیری از جرایم مختلف و جلوگیری از ضررهای مالی و معنوی، آگاه سازی عمومی نسبت به آنها است. فرد آگاه تا حد ممکن از محیا شدن بستر جرم جلوگیری می کند. به عنوان مثال هنگام سپردن مالی امانی حتما طی قراردادی موضوع را به طور دقیق مسجل کرده و امضای چند شاهد را اخذ می نماید.

همچنین در صورتی که جرمی علیه فرد واقع شود و یا به اتهام جرمی تحت تعقیب قرار گیرد، حتما از مشورت و کمک وکلای متخصص بهره مند می شود. در این صورت ضمن کاهش اثرات جرم، فرآیند قضایی را سرعت و کیفیت بیشتر طی می کند. با توجه به اینکه جرم خیانت در امانت حالت های مختلفی دارد، مراجعه به وکیل ضرورتی اجتناب ناپذیر است.

Powered by Froala Editor

جرم خیانت در امانت چیست؟ مجازات و نحوه شکایت در قانون جدید