دعوای خلع ید نوعی دعوای مالی است که جهت توقف تصرف غیرقانونی خوانده از مال منقول یا غیر منقول خواهان مطرح می شود. این دعوا شباهت زیادی با دعوای تخلیه ید، دعوای تصرف عدوانی و دعوای تحویل مبیع دارد. اما تفاوت های مهمی بین آنها از جهت موضوع دعوا، نحوه اثبات و شرایط قانونی وجود دارد. اگر شرایط دعوای مطرح شده کافی نباشد، دادخواست خواهان رد خواهد شد. در ادامه جزئیات قانونی این دعوا و نحوه اقامه آن تشریح می گردد.

مشاوره تلفنی

دعوای خلع ید چیست و چه تفاوتی با تخلیه ید و تصرف عدوانی دارد؟

دعوای خلع ید چیست و چه تفاوتی با تخلیه ید و تصرف عدوانی دارد؟

خلع ید چیست؟

خلع ید زمانی مطرح می شود که کسی به عنوان غاصب مالی را غصب کرده باشد. حال غصب چیست و غاصب کیست؟ غصب یعنی گرفتن یا استفاده از مال دیگری با استفاده از زور، ظلم و عدوان. به چنین کسی غاصب گفته می شود.

انواع خلع ید سه دسته هستند، امانی، عدوانی (غاصبانه) و مشاعی. در نوع امانی مال به صورت یک قرارداد (مثلا اجاره) تحت تصرف دیگری بوده است. بعد از پایان قرارداد مالک تمایلی به ادامه تصرف وی ندارد، اما طرف دیگر از این خواسته به صورت غاصبانه، امتناع می کند. در نوع عدوانی تصرف بر مال دیگری از ابتدا به صورت غیرقانونی انجام شده است مثلا با جعل سند مالکیت. در نوع مشاعی مالی به صورت مشاع در تملک چند نفر است اما یکی از مالکین، بر خلاف رضایت سایر مالکین، بر قسمتی بیش از حق و سهم خود تصرف پیدا کرده است. در مورد ملک مشاع توضیحات بیشتر در قسمت بعد ارائه می گردد.

به لحاظ قانونی کسی حق ندارد در مال دیگری تصرف ناحق داشته باشد. این موضوع در ماده 308 قانون مدنی تحت عنوان غصب مطرح شده است. دعوای خلع ید زمانی مطرح می شود که مالی در تصرف غیر قانونی و غیر مجاز فرد دیگری است و مالک قصد دارد از طریق مراجع قضایی، از ادامه تصرف غاصب جلوگیری نماید. لازم نیست این مال حتما غیرمنقول باشد زیرا با توجه به لفظ «مال غیر» در ماده مذکور، دعوی خلع ید در مورد اموال منقول نیز وجاهت قانونی دارد.

دعوای خلع ید از ملک مشاع

ملک مشاع ملکی است که چند نفر در آن شراکت دارند. میزان سهم هر یک از شرکا مشخص است اما حدود سهم آنها تعیین نشده است. هر یک از شرکا فقط حق دارند به میزان سهم خود از عین یا منفعت مال استفاده کنند و تصرف بیش از آن، در صورت عدم رضایت و اجازه سایر شرکا، عدوانی خواهد بود. به عنوان مثال تمام ساکنین آپارتمان به صورت مشترک مالک مشاعات ساختمان مانند راه پله، پارکینگ، پشت بام هستند. اگر یکی از مالکین کاری خلاف رضایت دیگران انجام دهد، مثلا ساخت انباری یا نگهداری از حیوان، مصداق تصرف غیر مجاز خواهد بود. فرد غیر از مالکین نیز ممکن است در ملک مشاعی تصرف کرده باشند.

نکته مهم در خلع ید از ملک مشاع این است که اگر بیش از یک نفر تصرف غیر مجاز داشته باشند، طبق ماده 43 قانون اجرای احکام مدنی، مصوب 1356 نمی توان فقط علیه یک نفر طرح دعوا نمود. چون از تمام ملک خلع ید صورت می گیرد و رسیدگی به دعوا قابل تفکیک بین متصرفین نخواهد بود.

نکته مهم دیگر این است که در دعوای خلع ید از ملک مشاع، طرح دعوا باید به طرفیت از تمام مالکین مشاع باشد، در غیر این صورت قابل استماع نخواهد بود.

دعوای خلع ید ملک موروثی

دعوای خلع ید ملک موروثی

دعوای خلع ید در ملک موروثی

دعوای خلع ید ملک موروثی نیز مشابه خلع ید از ملک مشاع است. چون ورثه هر کدام به میزان سهم خود در مال موروثی شریک هستند و هیچ کدام از ورثه نمی توانند بیش از سهم خود و برخلاف رضایت و اجازه سایر ورثه شریک در ملک تصرف داشته باشند. هر کدام از شرکا، می توانند علیه شریک یا شخص ثالث که تصرف غیر مجاز و غیرقانونی داشته در دادگاه طرح دعوا نمایند. البته این دعوا در صورتی استماع خواهد شد که تقسیم ترکه انجام شده و دعوا به طرفیت از تمام شرکا طرح شده باشد.

تفاوت دعوای خلع ید و تخلیه ید چیست؟

همان طور که گفته شد دعوای خلع ید از طرف مالک مال جهت بازپس گیری عین یا منفعت آن از متصرف ناحق مطرح می شود. رکن مهم این دعوا، اثبات مالکیت خواهان است. بنابراین اگر خواهان مالک نباشد و یا سند رسمی برای مالکیت خود نداشته باشد، دعوای او در محاکم قضایی رد خواهد شد.

این دعوا با دعوای تخلیه ید متفاوت است. خلع ید در دادگاه مطرح می شود اما تخلیه ید در شورای حل اختلاف. تفاوت دوم این است که در تخلیه ید حتما باید آغاز تصرف از طریق یک قرارداد قانونی انجام شده باشد، اما خلع ید هر نوع تصرف غیر قانونی را شامل می شود. تفاوت سوم این است که برای دعوای خلع ید مالک حتما باید سند رسمی مبنی بر مالکیت داشته باشد اما در تخلیه ید چنین الزامی وجود ندارد. تفاوت چهارم این است که دعوی تخلیه ید از نوع دعاوی غیر مالی است.

تفاوت دعوای خلع ید با دعوای تصرف عدوانی و دعوای تحویل مبیع

این دعوا با تصرف عدوانی هم متفاوت است، اگرچه به لحاظ مفهوم شباهت زیادی با هم دارند. مهم ترین تفاوت این است که خلع ید نوعی دعوای مالی محسوب شده و هزینه دادرسی آن بر اساس دعاوی مالی محاسبه می شود. دعوای تصرف عدوانی نوعی دعوای غیرمالی که بر خلاف خلع ید، لازم نیست حتما خواهان مالک مال باشد. سابقه تصرف یا مالکیت بر منفعت جهت اقامه و اثبات دعوا کافی است.

دعوای دیگری که با این دعوا شباهت دارد دعوای تحویل مبیع است. تفاوت اصلی در این است که در دعوای خلع ید خواهان باید مالکیت رسمی بر مال داشته باشد اما در تحویل مبیع چنین محدودیتی وجود ندارد.

شرایط لازم برای طرح دعوا

خواهان ابتدا از طریق دفاتر خدمات قضایی، با پرداخت کامل هزینه های دادرسی و خدمات، دادخواست خود را ارائه دهد. شرایط لازم برای طرح دعوای خلع ید این است اولا خواهان باید لزوما مالک باشد و از طریق سند رسمی بتواند مالکیت خود را اثبات نماید. طبق رای وحدت رویه شماره 627، برای رسیدگی به این دعوا ابتدا باید مالکیت خواهان احراز گردد و تا قبل از این مرحله، دعوا قابل استماع نخواهد بود. همچنین خواهان نمی تواند به استناد سند عادی، این دعوا را مطرح نماید.

در مرحله دوم خواهان یا وکیل وی باید بتوانند تصرف غیرقانونی خوانده (غاصب) را محرز نماید. اگر شرایط کامل این دعوا محقق نشود، دادخواست خواهان رد خواهد شد.

طرح همزمان دعاوی دیگر

نکته مهمی که باید مورد توجه قرار گیرد این است که دعاوی دیگری باید در کنار دعوای خلع ید مطرح شود تا نتیجه بهتر و سریع تر حاصل شود مانند دعوای مطالبه اجرت المثل. مطالبه اجرت المثل به این معناست که متصرف باید مبلغی را به عنوان اجرت ایام تصرف به مالک بپردازد. مقدار این مبلغ توسط کارشناسان قضایی محاسبه می گردد. با طرح این دعوا متصرف متوجه می شود که هرچقدر زمان تصرف غیر مجاز وی ادامه داشته باشد، باید هزینه بیشتری به عنوان اجرت المثل پرداخت نماید. در این صورت احتمالا در زمان کمتری به تصرف خود پایان خواهد داد. دعوای دوم دعوای ابطال سند است. طرح این دعوا زمانی ضرورت دارد که فرد متصرف با جعل سند، ملک را غصب نموده است.

مرجع صالح برای رسیدگی

برای طرح هر نوع دعوا باید بدانید کدام مرجع قضایی صلاحیت رسیدگی دارد. مرجع صالح برای رسیدگی به دعوای خلع ید دادگاه عمومی محل وقوع ملک است.

مرجع صالح برای رسیدگی به دعوای خلع ید

مرجع صالح برای رسیدگی به دعوای خلع ید

بعد از اینکه دادخواست دعوای خلع ید ثبت شد، مراتب به اطلاع خوانده نیز می رسد. به این صورت خواهان نشان می دهد که رضایت بر ادامه تصرف او ندارد. بنابراین نیاز به ارسال اظهارنامه قبل از طرح دعوا وجود ندارد. برای صدور حکم دادگاه هم نیازی نیست حتما خوانده در جلسه دادگاه حضور داشته باشد، همین که مالکیت خواهان اثبات شود، حکم خلع ید صادر می گردد.

جلوگیری از حکم خلع ید

ممکن است خوانده دلایل کافی برای قانونی بودن تصرف خود داشته باشد و یا بتواند اثبات کند خواهان مالک قانونی ملک نیست. در این صورت می تواند از حکم خلع ید جلوگیری نماید. در این صورت اگر حکم قطعی خلع ید صادر شده باشد می تواند در مهلت مقرر با ارائه مدارک خود، تقاضای تجدیدنظر خواهی نماید. اگر مدارک کافی برای رد مالکیت خواهان دارد می تواند با ارائه آنها به دادگاه، دعوای خوانده را رد نماید.

اما اگر مهلت اعتراض گذشته و دستور اجرای حکم صادر شده است، طبق ماده 24 قانون اجرای احکام مدنی مامور اجرا نمی تواند اجرای حکم را معطل کرده و یا متوقف نماید، مگر به موجب دستور قضایی دیگری که برای توقف آن صادر می گردد.

تکلیف تغییرات ایجاد شده در ملک غصبی

اگر متصرف در مدت تصرف غاصبانه و غیر مجاز خود تغییراتی در مال ایجاد کرده باشد، تکلیف آنها بعد از رفع تصرف چه می شود؟ طبق ماده 314 قانون مدنی مصوب 1307، اگر در اثر تغییراتی که غاصب در ملک ایجاد کرده، ارزش ملک بیشتر شده باشد، حق ندارد این زیادت را طلب نماید، مگر در صورتی که زیادت به صورت عین باشد.

در واقع تغییرات در ملک تصرف شده را می توان به دو قسم طبقه بندی نمود. تغییراتی که قابل تفکیک از ملک نیستند، مثل چاه آبی که در ملک حفر شده است. صاحب قانونی این تغییرات مالک است نه متصرف. دوم تغییراتی که قابل تفکیک هستند مثلا بنایی که احداث شده و یا مجسمه ای که گذاشته شده، متصرف می تواند این اموال را بعد از رفع تصرف با خود ببرد.

تکلیف تغییرات ایجاد شده در ملک غصبی

تکلیف تغییرات ایجاد شده در ملک غصبی

بعد از حکم دادگاه مبنی بر خلع ید، حکم «اعاده به وضع سابق» نیز داده می شود. طبق این حکم هر تغییری که ایجاد شده، اگر خلاف میل مالک باشد، باید به وضع سابق برگردد.

اگر فرد متصرف بنایی را در ملک احداث کرده باشد و خواهان درخواست قلع و قمع آن را نداشته باشد می تواند دعوای خود را بدون طرح دعوای قلع و قمع مستحدثات ارائه نماید. قلع و قمع به معنای از بین بردن و خراب کردن کامل است. در این صورت حکم صرفا برای عرصه صادر و اجرا می گردد. در ضمن توجه داشته باشید خواهان می تواند علاوه بر طرح دعوای خلع ید، دعوای مطالبه اجرت المثل ایام تصرف را نیز مطرح نماید.

تکلیف زراعت در دعوای خلع ید

اگر زمین تصرف شده توسط خوانده زراعی باشد و در آن محصول کاشته شده باشد، دو حالت وجود دارد. طبق ماده 48 قانون اجرای احکام مدنی مصوب 1356، اگر زمان برداشت محصول رسیده باشد، متصرف باید بلافاصله محصول را برداشت نموده و رفع تصرف نماید. در غیر این صورت مالک می تواند بهای زراعت را بپردازد و ملک را پس بگیرد و یا اینکه تا زمان برداشت صبر کرده و اجرت المثل آن ایام را از متصرف مطالبه نماید.

تکلیف زراعت در دعوای خلع ید

تکلیف زراعت در دعوای خلع ید

پاسخ به چند سوال مهم

مدارک مورد نیاز برای طرح دعوای خلع ید چیست؟ مدارک اولیه عبارتند از: مدارک هویتی خواهان و مشخصات خوانده. انضمام هر نوع مدرک جهت اثبات مالکیت خواهان هنگام ثبت دادخواست ضروری است. مدارکی مانند سند رسمی، اجاره نامه منقضی شده، سند اصلاحات اراضی، استشهادیه شهود، درخواست استعلام ثبتی.

آیا حکم خلع ید قابل تجدید نظر است؟ بله، خوانده، خواهان یا وکیل آنها در صورت اعتراض به حکم صادره 20 روز فرصت دارند با ارائه مدارک بیشتر، اعتراض خود را ثبت نمایند. اما رای دادگاه تجدید نظر قابل فرجام خواهی نیست.

خلع ید چقدر زمان می برد؟

مراحل قانونی خلع ید چقدر زمان می برد؟ نمی توان پاسخ دقیقی به این سوال داد زیرا عوامل مختلفی در آن دخالت دارند. از جمله تعداد پرونده های موجود در دادگاه مورد نظر، زمان لازم برای اثبات ادعای خواهان و مراحل تجدیدنظر خواهی.

اگر متصرف بعد از صدور حکم قطعی دادگاه مبنی بر رفع تصرف، تصرف مجدد داشته باشد چه حکمی خواهد داشت؟ اگر متصرف بعد از اجرای حکم خلع ید، تصرف مجدد نماید به جرم تصرف عدوانی مرتکب شده است. بنابراین طبق ماده 693 قانون مجازات های اسلامی (تعزیرات و مجازات های بازدارنده) مصوب 1392، علاوه بر رفع تصرف و تجاوز به حبس از سه ماه تا یک سال محکوم می گردد. البته این جرم قابل بخشش بوده و در صورت رضایت شاکی، تعقیب و مجازات متوقف می گردد.

ما را در اینستاگرام دنبال کنید:

@sajava.iran

تلفن دفتر و پشتیبانی : 09426060612

همراه : 09136036040

Powered by Froala Editor

مقالات سجاوا

دعوای خلع ید چیست؟ شرایط، مدارک و جزئیات قانونی